Оттекті органикалық қосылыстар
Карбонил тобы – құрамындағы көміртегі атомы оттегімен қос байланыс арқылы байланысқан маңызды функционалдық топ.
карбон қышқылы
Құрамында карбонил тобы бар қосылыстар карбонилді қосылыстар деп аталады жəне олар табиғатта көп таралған. Олардың көпшілігі биологиялық процестерде маңызды рөл атқарады. Гормондар, витаминдер, амин қышқылдары, ақуыздар, күнделікті пайдаланатын хош иістендіргіштер да карбонилді қосылыстарға жатады. Ацил тобындағы карбонил тобы алкил (R) немесе арил (Ar) тобымен байланысқан.
карбонил тобы ацил тобы
Ацил тобымен байланысқан топ (немесе атом) карбонилді қосылыстың реакциялық қабілеттілігіне күшті əсер етеді. Шындығында, карбонилді қосылыстарды екі класқа бөлуге болады: карбонилді қосылыстардың І түріндегі қосылыстарда ацил топтары басқа топқа алмасатын топ пен (немесе атоммен) байланысқан. Карбон қышқылдары, ацилхлоридтер, күрделі эфирлер жəне амидтер осы класқа жатады. Бұл қосылыстардың құрамында нуклеофилмен алмасатын топтар (OH, CІ, OR, NH2, NHR , NR2) болады.
Карбонилді қосылыстардың құрамында нуклеофилмен алмасатын топтар болады
карбон қышқылы ацилхлорид күрделі эфир
Хлорангидридтер, күрделі эфирлер, амидтер жəне карбон қышқылдарының басқа да туындылары карбон қышқыл- дарынан оның құрамындағы ОН тобымен алмасқан топтың табиғатына байланысты ерекшеленеді. Карбон қышқылдарының функционалдық топтары карбокcил топтары деп аталады.
Жүйелік номенклатура (ЮПАК) бойынша карбон қышқылдарының атауында сəйкес алкандардың атауына «қышқыл» сөзі қосылып аталады. Мысалы, бір көмір- тегі атомы бар алкан метан болса, оған сəйкес қышқыл метан қышқылы деп аталады.
пентан қышқылы гексан қышқылы
валериан қышқылы капрон қышқылы
Құрамында алты жəне одан көп көміртегі бар карбон қышқылдары жалпы (тривиалды) атаумен аталады. Мұндай атаулармен химиктер қосылыстың кейбір қызметін көрсету үшін оның шығу тегіне байланысты атаған. Мысалы құмырсқа қышқылы құмырсқада, арада жəне басқа да шағатын жəндіктерде болады. Осыған байланысты олардың атаулары құралған. Латынша «шағу», яғни құмырқса қыш- қылы «құмырсқаның шағуы» дегенді білдіреді. Пропион қышқылы жоғарғы қыш- қылдардың кейбір қасиеттерін көрсететін төменгі қышқыл (19.1-бөлім), оның атауы гректің «про» (бірінші) жəне «пион» (май) деген сөзінен шыққан. Май қышқылы қышқыл майларда кездеседі, латынша май деген сөз «butyrum».
Капрон қышқылы ешкі сүтінде кездеседі. Егер сіз ешкі мен капрон қышқылының иісін салыстырсаңыз, олардың ұқсас екендігін байқайсыз. Латынша «Caper» – ешкі дегенді білдіреді. Карбон қышқылдарының салыстырмалы қайнау температурасы біршама жо- ғары, себебі, əр молекула екі сутектік байланыс түзеді.
Амидтердің қайнау температурасы жоғары, себебі бөлінген зарядтардың резонанстық үлесі қосылыстың жалпы құрылымында көп болғандықтан олардағы диполь-дипольдік өзара əрекеттесу де күшті (11.2-бөлім). Бұдан басқа, егер амидтегі азот атомы сутегімен байланысса, молекулааралық сутектік байланыс түзіледі.
Карбон қышқылдарының туындылары жай эфирлер, хлоралкандар, жəне аро- матты көмірсутектер сияқты еріткіштерде ериді. Спирттер мен эфирлер сияқты төрт көміртегіне бір оттегі атомы сəйкес келетін карбонилді қосылыстар суда ериді (3.7-бөлім).
Органикалық карбон қышқылдары мен олардың туындылары курсы барысында білім алушылар экологиялық білімін қалыптастыру және тәрбиелеуде осы органикалық қосылыстардың табиғи ортада да, адам жасаған ортада да қоршаған ортаға әсеріне назар аударуға болады. Табиғи орта тұрғысынан білім алушылар карбон қышқылдары мен олардың туындыларының көміртегі айналымы және органикалық заттардың түзілуі сияқты табиғи процестердегі рөлі туралы біле алады. Білім алуышлар сонымен қатар өсімдіктер мен микроорганизмдер сияқты табиғи көздерден бөлінетін карбон қышқылдары мен олардың туындыларының қоршаған ортаға әсері және олардың топырақ пен су сапасына әсері туралы біле алады. Қоршаған орта тұрғысынан білім алушылар карбон қышқылдары мен олардың туындыларының көздері, соның ішінде тамақ өнімдерін, фармацевтика және басқа да өнімдерді өндіруде қолданылуын және олардың қоршаған ортаны ластау әлеуетін біле алады. Бұған карбон қышқылдары мен олардың туындыларының өндірістік қалдықтар мен ауылшаруашылық қызметіндегі ағынды сулар арқылы қоршаған ортаға түсу жолдарын қамтуы мүмкін. Білім алушыларға карбон қышқылдары мен олардың туындыларының қоршаған ортаға әсері туралы тиімді білім беру үшін оларға нақты және өзекті ақпаратпен қамтамасыз ету, сонымен қатар сыни ойлау мен проблеманы шешу дағдыларын ынталандыратын қызықты оқу тәжірибесін беру маңызды. Бұл білім алушыларға карбон қышқылдары мен олардың туындыларының әртүрлі аспектілерін және олардың қоршаған ортаға әсерін зерттеуге мүмкіндік беретін жағдайлық есептер, зертханалық тәжірибелер және ғылыми жобаларды қамтуы мүмкін.
Органикалық карбон қышқылдары мен олардың туындылары курсы барысында студенттердің экологиялық білімі мен білімін қалыптастыру осы органикалық қосылыстардың табиғи және адам қолынан жасалған көздерін және олардың адам денсаулығына әсерін қарастыратын көп салалы көзқарасты қамтуы керек. қоршаған орта.Органикалық карбон қышқылдары мен олардың туындылары курсы барысында студенттердің экологиялық білімдерін қалыптастыру және тәрбиелеуде осы қосылыстардың табиғи ортада да, адам жасаған ортада да қоршаған ортаға әсеріне назар аударуға болады.[15].
using WordPress and